هیچ کس منکر این واقعیت نیست که آب مایه حیات انسان ها است.به همین علت هم حفظ منابع آبی و حفاظت از آن ها از آلودگی،از درجه اهمیت زیادی در چرخه طبیعی زندگی ما برخوردار است.
در مقاله ای که توسط حسین محمد رضایی،کارشناس طرح های فاضلاب در رومه ی اطلاعات نوشته شده است،یکی از منابع عمده آلودگی آب آشامیدنی،نیترات ها هستند.
آلودگی نیترات برای ادامه حیات گیاهان که یک منبع اولیه محسوب می شود،زمانی رخ می دهد که این ترکیب بیشتر از مقدار جذب شده به وسیله گیاهان در خاک وجود داشته باشد.این بمازاد نیترات می تواند به راحتی بوسیله آبیاری،بارش باران یا ذوب شدن برف و یخ از خاک ها و صخره ها عبور کرده و در نهایت به آب های زیرزمینی برسد.متاسفانه مقادیر بالای نیترات در آب آشامیدنی یکی از دلایل بیماری تغییر هموگلوبین در کودکان زیر6 ماه و البته بروز دیگر بیماری های می در تمام سنین است.بر اساس آمار،4/9در صداز کل آب موجود در کره زمین برای بشر قابل مصرف است که 68 درصد(تقریبا3/3 درصد از کل)از این مقدار،آّب های زیر زمینی هستند.
آب آشامیدنی تقریبا 50درصد جمعیت مردم جهان از منابع زیر زمینی تامین می شودو در برخی مناطق،منابع زیر زمینی،تنها منبع تامین آب آشامیدنی مردم به حساب می آید.
منابع آب چگونه آلوده می شود؟
آلودگی آب زمانی رخ می دهد که مواد موجود در آب از مقادیر مشخص، کند.این امر می تواند بر اثر نفوذ مستقیم آلوده کننده ها به داخل آب و یا مواد آلوده کننده(مانند کودهای شیمیایی)به توده آب های زیر زمینی باشد.
اصولا آلوده کننده های آب را به 3 دسته تقسیم می کنند:
1-مواد سمی
2-مواد آلی
3-آلودگی گرمایی
مواد سمی جز آلوده کنندگان شیمیایی هستند که به صورت طبیعی در ایستم وجود ندارند.علف کش ها،آفت کش ها و مواد صنعتی از جمله این آلودگی ها هستند.
آلودگی از جانب مواد آلی زمانی رخ می دهد که برخی کودها و یا گندآب ها به داخل آب های زیرزمینی نفوذ کند،زمانی که میزان مواد آلی در آّب بالا رود برخی تجزیه های شیمیایی در آب ممکن است رخ دهد.در این میان حتی به دلیل وجودo2 ممکن است این تجزیه ها سریع تر هم انجام پذیرد.فقدان اکسیزن باعث خواهد شدمیکروارگانیسم های موجود در اب از بین برود.همزمان این میکروارگانیسم ها می میرند،به کمک تجزیه کننده ها شکسته شده که این موضوع باعث کاهش بیشتر میزانo2موجود در آب است.
نوع سوم که به آلودگی گرمایی معروف است زمانی رخ می دهد که اب در صنعت مورد استفاده قرار گیرد.این کاربرد باعث تغییر دما شده و میزان اکسیزن محلول در آب را کاهش می دهد.
آلودگی اکولوزیکی
آلودگی اکولوزیکی(بوم شناسی)زمانی اتفاق می افتد که آلودگی شیمیایی،آلی یا گرمایی به جای انسان توسط محیط اطراف صورت گیرد.این آلودگی توسط ریزش برخی مواد آلوده کننده به داخل آب پس از زمین لرزه یا بر اثر فعالیت های آتشفانی صورت می گیرد.
معیار اصلی در سنجش آلودگی ها،سلامت انسان است.بدیهی است که آلودگی،دیگر عوامل زیستی نظیر خاک،گیاهان و سایر جانوران نیز می تواند در سلامت انسان مؤثر باشد.همان طور که گفته شد،مقادیر بالای نیترات در آب آشامیدنی می تواند باعث بروز بیماری بویژه در کودکان زیر6 ماه شود.وجود نیترات بالاتر از حد مجاز در آب شرب یکی از دلایل بیماری تغییر هموگلوبین در کودکان زیر 6 ماه است.
به علاوه مقادیر بالای نیترات در آب آشامیدنی بیانگر وجود آلودگی و نفوذ آن از طریق فاضلاب شهری،صنعتی و با کود های شیمیایی و فضولات حیوانی است،در صورت رسیدن علظت نیترات به مقدار بحرانی باعث بروز بیماری هایی مثل سرطان،ناقص الخلقه بودن نوزادان،بزرگ شدن تیروئید و التهاب غدد لنفاوی می شود.
میزان مجاز نیترات
نیترات در بدن انسان می تواند به نیتریت تبدیل شود.نیترات بیشتر از طریق آب آشامیدنی و غذا وارد بدن انسان می شود.تشخیص وجود نیترات در آب به این دلیل که نیترات محلولی بی بو و بی مزه است،بدون آنالیز میسر نیست.سازمان بهداشت جهانی مقدار مجاز نیترات آب آشامیدنی را 50 میلی گرم بر لیتر بر حسب نیتروژن و این مقدار را برای اطفال حدود 15 میلی گرم بر لیتر اعلام کرده است.
روش های حذف تعداد نیترات
نیترات یک یون پایدار و محلول در آب است و پتانسیل کمتری برای جذب و یا ترکیب با گونه های دیگر دارد.این خصوصیات باعث می شود حذف نیترات از آب به روش سختی زدایی و با کمک آهک و یا فیلتر کردن،با مشکل مواجه شود.
روش هایی که مرسوم هستند،عبارتند از :
اسمز مع،مبادله یونی،نیترات زدایی بیولوژیکی،نیترات زدایی با احیای کاتالیتیکی،نیترات زدایی شیمیایی و الکترودیالیز.روش نوین دیگری نیز وجود داردکه از باکتری های اتوتروفیک استفاده می شود.این باکتری ها مانند نیترات زداینده های تیوباسیلوس و نیترات زداینده های تیومیکروسپرا،توانایی احیای نیترات با گاز نیتروژن را دارند.در این شیوه،انرژِی لازم برای میکروارگانیسم های زداینده تامین می گردد.نیترات زداینده های اتوتروفیک به ترکیبات کربنی معدنی به عنوان منبع کربن نیاز دارند.بر خلاف آنها برای نیترات زدایی هتروفیک هیچ منبع کربنی ای،نیاز نیست.نیترات زدایی اتوتروفیک نیز به 2 دسته بر پایه ی سولفور و هیدروژن تقسیم می شود.عمده ترین مزیت این روش استفاده از لجن به جای باکتری بی هوازی است که یک روش آسان،سریع و ارزان برای حذف نیترات،از آّب های زیر زمینی است.مبادله یون،بهترین انتخاب برای حذف نیترات از آب های زیر زمینی که حاوی مقادیر اندکی از ترکیبات آلی محلول هستند،در مقیاس کوچک یا متوسط است.مقادیر بالای ترکیبات آلی محلول در آب باعث پر شدن ظرفیت مبادله می شود.این مشکل نیز در اسمز مع نیز وجود دارد.همچنین اسمز مع نیازمند مصرف انرژی بالایی برای غلبه بر جریان طبیعی است و بنابراین هزینه فرآیند در مقایسه با دیگر پروژه ها بیشتر است.حذف بیولوزیکی نیترات به صورت گسترده در اروپا به کار گرفته شده است.سرعت حذف نیترات در این روش بسیار بالا است و استفاده گسترده تری دارد.
این روش در مقایسه با مبادله کننده های یونی،قابلیت حفظ کیفیت آب را دارد.روش های پیشنهادی بر اساس استفاده از لجن به جای کشت نیترات زدا،یک روش بسیار ارزان،مفید وسریع و همچنین غیر آلوده کننده بوده و می تواند برای حذف نیترات از آب های آشامیدنی به کار گرفته شود.
حال چه باید کرد؟
دکتر علی کشاورز،مدیر گروه تغذیه و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفتگو با ایرنا خاطر نشان کرده است که جوشاندن و استفاده از دستگاه های تصویه کننده خانگی،نینرات آب را از بین نمی برد.در صورت توانایی افتصادی به طور کامل باید از آّب بطری یا همان آب های معدنی استفاده شود.در ضمن استفاده از آب های معدنی برای رقیق کردن آب حاوی نیترات تاثیری ندارد و بهتر است به طور کامل از بطری های اب معدنی استفاده شود.در مورد بالا رفتن میزان نیترات آب یک منطقه ی تهران نسبت به مناطق دیگر باید گفت که برخی از نهر ها و رودخانه ها در مسیر عبورشان،فاضلاب های شهری و صنعتی قرار دارندو در این مسیر آب آلوده فاضلاب ها در آن ها واریز می شوداز این رو میزان نیترات در آن ها بیشتر می شود.در مسیر هایی که چاه و کانال های فاضلاب وجود دارد،خطر نشست فاضلاب به سفره های سطح زیر زمینی آب نیز وجود دارد که در صورتی که از این سفره های آب زیرزمینی برای آب شرب استفاده شود،خطر آلودگی آب به نیترات بالا می رود.
مصرف بالای میوه،سبزی در طول روز که حاوی مقادیر زیادی ویتامینcهستند،خطرات ناشی از آلودگی به نیترات را در افراد کاهش می دهد.در صورتی که استفاده از ویتامین cوE دو یا چند برابر بیشتر از میزان نیترات وارده به بدن باشد خطرات ناشی از نیترات ها در بدن کاهش می یابد.توصیه می شود که مردم و به خصوص ن باردار و کودکان،برای نوشیدن از آّب معدنی استفاده کنند و در صورت استفاده از آّب لوله کشی،سعی کنند در برنامه غذایی روزمره خود از میوه ها و سبزی ها، بیشتر از حد معمول بهره ببرند.
نیترات موجود در آب و غذا باعث بالا رفتن اسید نیتریت در بزاق دهان می شود که با ترکیب شدنشان با اسیدهای آمینه میزان نیتروزامین ها بالا می رود و نیتروزامین ها در فضای اسیدی معده سنتزشان سرعت می گیرد که به مرور زمان برای سلامتی انسان مضر است.
فقط آب آلوده خطرناک نیست
البته همانطور که می دانید نیتریت و نیترات فقط در آب های الوده به آن وجود ندارد،بلکه در خیلی از مواد غذایی که روزانه آن ها را بی مهابا مصرف می کنیم نیز وجود دارند؛این ترکیبات به صورت افزودنی ها و نگه دارنده ها به مواد غذایی مانند سوسیس،کالباس و ماهی دودی برای محافظت از تخریب اضافه می شوند،پس خوب است که مصرف این مواد غذایی و به طور کلی فست فود ها نیز کاهش دهیم تا سالم تر زندگی کنیم.
اشاره به این نکته خالی از لطف نیست که میزان نیتریت بزاق افراد سیگاری در مقایسه با افراد غیر سیگاری دو تا چهار برابر بیشتر است.